Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 10
Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen cumhur şiirlerinin her çeşidine verilen ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, rağbet eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile alakadar ve Türk’e özgü anlamında da kullanılır.
Türkü, kendine özgü ve belli bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle makaslamaklan ve giderek anonimlehandan bir nazım biçimidir. ırlamakler ana murabbaklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. ırlamaklerdeki murabbaklere (üçlük yahut ikilik bile olabilir) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise cumhur dilinde “saz” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonrasında tekrar edilen ikilik (evet da henüz çok) dizelerdir.
ırlamaknün belli bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan evet da herhangi bir cumhur şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olur. Bu yüzden türkü tipinin en kupkuru özelliği melodisidir. ırlamakler hece ölçüsünün her kalıbıyla söylenir. Doğrusu hece adetsı itibarıyla bir sınırlama olmaz.
ırlamaklerin yetişkin çoğunluğu anonimdir evet da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuşdolaşma. ırlamakler bu şekilde cumhurın dünyalıkı olurlar ve cumhurın her kesimine hitap eden artistlar aracılığıyla albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan geniş bir müzik türüdür. ırlamakler çoğu posta, bir huy hadiseı evet da bir kahramanlık zıtsında doğar ve yayılırlar. ırlamakler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, alan adlarının, hatta konuların birlikte değişmiş olduğu görüldüğü midein, nerede doğduklarını saptamak güçleşir.
Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere bakarak usulsüz ve usullü ırlamakler olarak iki ayrım yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı mideine vadi uzun havalardır. Usullü olan ırlamakler grubunda ise alelumum mandepsi havaları alan kızılır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da melez alım adı verilmektedir.
Türklerde teamüllenen konulara bakarak bile sınıflama yaratıcı yazarlar vardır. Mevzularına bakarak ırlamakler:
Ninniler
Çocuk ırlamakleri
Natür ırlamakleri
Aşk ırlamakleri
Kahramanlık ve bayrakaltı ırlamakleri
Seremoni ırlamakleri
İş ırlamakleri
Kontralıklı ırlamakleri
Ölüm ırlamakleri (Ağıt)
Baziçe ırlamakleri
Zevk ve efsanevi ırlamakleri
Zeybek havası ve derebeyi ırlamakleri
Cinayetler ve kötüklı olaylarla alakalı ırlamakleri
Güldürücü ırlamakleri