Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 12

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen yaratma şiirlerinin her çeşidine maruz ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, ilgi eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile dayalı ve Türk’e özgü fehvaında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve belli bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle ovalan ve zamanla anonimleneşeli bir nazım biçimidir. ırlamakler asıl murabbaklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. ırlamaklerdeki murabbaklere (üçlük yahut ikilik de mümkün) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise yaratma dilinde “bağlama” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonra yeniden edilen ikilik (ya da daha çok) dizelerdir.

ırlamaknün belli bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da herhangi bir yaratma şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olur. Bu yüzden türkü tipinin en kabartılı özelliği melodisidir. ırlamakler hece ölçüsünün her lafıbıyla söylenir. Doğrusu hece skorsı bakımından bir sınırlama gerçekleşemez.

ırlamaklerin balaban çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuştur. ırlamakler bu şekilde yaratmaın esrarı olurlar ve yaratmaın her kesimine seslenme eden artistlar tarafından albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan münteşir bir musiki türüdür. ırlamakler çoğu kez, bir doğa hikâyeı ya da bir kahramanlık katsında doğar ve yayılırlar. ırlamakler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, görev adlarının, ayrıca mevzuların da değişmiş olduğu görüldüğü ciğerin, nerede doğduklarını saptamak dermanleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere nazaran usulsüz ve usullü koşukler olarak dü alt bölüm yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı ciğerine vadi uzun havalardır. Usullü olan koşukler grubunda ise ekseriyetle kaşkariko havaları görev alır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da münkesir çevre adı verilmektedir.

Türklerde maslahatlenen konulara nazaran de sınıflama fail yazarlar vardır. Mevzularına nazaran koşukler:

Ninniler
Çocuk koşukleri
Natür koşukleri
Aşk koşukleri
Kahramanlık ve askerlik hizmeti koşukleri
Tören koşukleri
İş koşukleri
Kontralıklı koşukleri
Ölüm koşukleri (Ağıt)
Katakulli koşukleri
Beğeni ve hayvan koşukleri
Efe ve derebeyi koşukleri
Cinayetler ve yaraklı olaylarla alakalı koşukleri
Güldürücü koşukleri