Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 6

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen ahali şiirlerinin her çeşidine verilen ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, bağ eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile dayalı ve Türk’e özgü valörında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve belli başlı bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle makaslamaklan ve zamanla anonimleneşeli bir nazım biçimidir. Koşukler ana dörtlüklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Koşuklerdeki dörtlüklere (üçlük yahut ikilik bile olabilir) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise ahali dilinde “ulama” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonrasında yeniden edilen ikilik (ya da henüz çok) dizelerdir.

Koşuknün belli başlı bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da rastgele bir ahali şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olur. Bu yüzden türkü tipinin en kupkuru özelliği melodisidir. Koşukler hece ölçüsünün her kalıbıyla söylenir. şu demek oluyor ki hece adetsı itibarıyla bir sınırlama olmaz.

Koşuklerin balaban çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuştur. Koşukler bu şekilde ahaliın dünyalıkı olurlar ve ahaliın her kesimine seslenme eden sanat erilar aracılığıyla albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan geniş bir müzik türüdür. Koşukler çoğu el, bir doğa hikâyeı ya da bir kahramanlık önsında doğar ve yayılırlar. Koşukler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, zemin adlarının, hatta mevzuların üstelik değişmiş olduğu görüldüğü sinein, nerede doğduklarını saptamak güçleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere bakarak usulsüz ve usullü yırler olarak iki alt bölüm yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı sineine vadi uzun havalardır. Usullü olan yırler grubunda ise ekseriyetle düzen havaları zemin allıkır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da üzgün üslup adı verilmektedir.

Türklerde nöbetlenen konulara bakarak bile sınıflama yapan yazarlar vardır. Mevzularına bakarak yırler:

Ninniler
Çocuk yırleri
Doğa yırleri
Aşk yırleri
Kahramanlık ve bayrakaltı yırleri
Tören yırleri
İş yırleri
Zıtlıklı yırleri
Ölüm yırleri (Ağıt)
Mandepsi yırleri
Mizaç ve efsanevi yırleri
Zeybek ve derebeyi yırleri
Cinayetler ve ateşklı olaylarla alakalı yırleri
Güldürücü yırleri