Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 8

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen avam şiirlerinin her çeşidine verilen ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, nispet eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile ait ve Türk’e özgü mealında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve muayyen bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle tasarlan ve giderek anonimleşatır bir nazım biçimidir. Yırler asıl murabbaklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Yırlerdeki murabbaklere (üçlük veya ikilik de mümkün) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise avam dilinde “ilhak” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonrasında yeniden edilen ikilik (ya da daha çok) dizelerdir.

Yırnün muayyen bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da rastgele bir avam şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü evet. Bu yüzden türkü tipinin en saydam özelliği melodisidir. Yırler hece ölçüsünün her lafıbıyla söylenir. Kısaca hece sayısı itibarıyla bir sınırlama olmaz.

Yırlerin kebir çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuşdolaşma. Yırler bu şekilde avamın malı olurlar ve avamın her kesimine seslenme eden sanat erilar tarafından albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan geniş bir çalgı türüdür. Yırler çoğu misil, bir natür fenomenı ya da bir kahramanlık hakkındasında doğar ve yayılırlar. Yırler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, arz adlarının, ayrıca mevzuların da değişmiş olduğu görüldüğü bâtınin, nerede doğduklarını saptamak kuvvetleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere gereğince usulsüz ve usullü ırlamakler olarak dü alt bölüm yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı bâtınine vadi uzun havalardır. Usullü olan ırlamakler grubunda ise ekseriyetle entrika havaları arz aldatmaır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da münkesir çekicilik adı verilmektedir.

Türklerde işlemlenen konulara gereğince de sınıflama fail yazarlar vardır. Konularına gereğince ırlamakler:

Ninniler
Çocuk ırlamakleri
Doğa ırlamakleri
Aşk ırlamakleri
Kahramanlık ve askeriye ırlamakleri
Seremoni ırlamakleri
İş ırlamakleri
Zıtlıklı ırlamakleri
Ölüm ırlamakleri (Ağıt)
Külah ırlamakleri
Doğa ve efsanevi ırlamakleri
Efe ve derebeyi ırlamakleri
Cinayetler ve acıklı olaylarla alakalı ırlamakleri
Güldürücü ırlamakleri